ایراد از سبک زندگی خود ماست

با خواندن این شرح، سراسر وجودم پر از احساس حقارت و خجالت شد. تردیدی نیست که ایراد نمی تواند از شرایط باشد. ایراد را باید در خود و در سبک زندگی خود جستجو کرد.

...وقفه و مکث بیشتری پس از 1870 رخ می دهد که عامل آن، به ویژه بیماری است. مارکس این وقفه را طبق معمول با مطالعه پر کرد: کشاورزی، شرایط روستایی آمریکا و به ویژه روسیه، بازار پولی و بانک داری، و نیز علوم طبیعی - زمین شناسی و زیست شناسی و به ویژه آثار مستقل ریاضی – محتوای مربوط به بی شمار دفاتر مربوط به چکیده‌ی کتاب‌هایی را تشکیل می‌دهد که در این دوره خوانده است. مارکس در اوایل سال 1877 احساس کرد که سلامتی‌اش را به آن اندازه بازیافته که بتواند دوباره به کارهای ویژه‌ی خود بپردازد. ارجاعات و یادداشت هایی که تاریخ شان به اواخر مارس 1877 می رسد و از چهار دست نوشته ی یاد شده برداشته شده بودند، پایه‌ای برای روایت جدید مجلد دوم قرار گرفت که در دست نوشته V (شصت و پنج صفحه به قطع رحلی) آغاز شد...

... به نظر می رسد مارکس در این زمان (ژوئیه 1877) تشخیص داده بود که جز با دگرگونی کامل وضعیت سلامتی‌اش، هرگز نمی تواند روایتی از از مجلد های دوم و سوم کامل کند که رضایتش را تامین سازد. در حقیقت، دست نوشته های V-VIII نیز رد و اثر پیکاری بی رحمانه را با فشار بیماری نشان می دهد...

فردریش انگلس – سالروز تولد مارکس – 5 مه 1885

ترجمه حسن مرتضوی – نشر لاهیتا – پیش گفتار ترجمه فارسی جلد دوم کتاب سرمایه